کشور نیجریه با انتشار چارچوب بانکداری باز خود در سال ۲۰۲۱ به طور رسمی وارد این عرصه شده است. بسیاری از کشورهای دیگر قاره آفریقا نیز بانکداری باز را به عنوان استراتژی میان‌مدت تا بلندمدت خود برای متحول کردن صنعت پرداخت معرفی کرده‌اند. در همین حین در برخی از این کشورها بانکداری باز حتی در غیاب قوانین و رگولاتوری در حال رشد و توسعه است. 

در قاره‌ای که جمعیت بسیاری به بانک‌های سنتی دسترسی ندارند، نئوبانک‌هایی که خدمات بانکی ارائه می کنند توانسته‌اند بازار خود را گسترش دهند. نیاز به فراهم آوردن دسترسی به خدمات مالی برای جمعیت برون‌شهری و فقیر و شرکت‌ها و استارتاپ‌های کوچک و متوسط در بازار رو‌به‌رشد آفریقا باعث شده تا فین‌تک‌ها محصولات متنوعی را طراحی و پیاده‌سازی کنند. 

شرکت‌های تله‌کام نیز سوی دیگر ماجرا قرار گرفته‌اند. این شرکت‌ها که اغلب تعداد مشتریان آن‌ها از تعداد مشتریان بانک‌ها بیشتر است، با ارائه خدمات مالی تهدیدی برای بانکداری سنتی در آفریقا به شمار می‌روند. از‌این‌رو بانک‌ها با ایجاد کسب‌وکارهای پلتفرمی و شراکت با شرکت‌های تله‌کام و فین‌تک‌ها، به دنبال باز کردن جای پای خود در این بازار جدیداند. برای مثال شرکت MTN (نامی آشنا برای ایرانیان) شاخه فین‌تک‌ خود را به یک کسب‌و‌کار مستقل تبدیل و مسترکارت را به عنوان سرمایه‌گذاری اصلی این شرکت جدید معرفی کرده‌ است.

چشم‌انداز رگولاتوری برای بانکداری باز در آفریقا

بسیاری از کشورهای آفریقایی هنوز چارچوب و قوانین بانکداری باز ندارند. با این حال طی سال‌های اخیر برخی از کشورها فعالیت‌هایی را در این زمینه آغاز کرده و چارچوب‌ها و مسیر توسعه بانکداری باز خود را طراحی کرده‌اند. برای مثال بانک مرکزی کنیا در سال ۲۰۲۰ یک برنامه پنج ساله با عنوان استراتژی و چشم‌انداز سیستم پرداخت ملی کنیا از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ را منتشر کرده تا صنعت پرداخت خود را متحول کند. این سند بر اهمیت رگولاتوری بانکداری باز تاکید کرده و پیش‌نویس توسعه APIهای لازم را ارائه داده است. 

بانک مرکزی نیجریه نیز اولین رگولاتور آفریقایی است که چارچوب بانکداری باز را ارائه داده است. این چارچوب راهنمایی‌های لازم و پیش‌نیازهای دسترسی به API و داده‌ها را تعیین کرده و شامل مشخصات طراحی فنی و پیش‌نیازهای امنیتی برای اطمینان از امنیت داده‌های کاربران است.

کشور غنا نیز استانداردهای لازم برای به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها را توسعه داده و با ایجاد یک محیط سندباکس، به رشد بخش فین‌تک و محصولات مالی نوین کمک بسزایی کرده است. شکی نیست که دیگر کشورهای قاره آفریقا نیز به زودی در مسیری که این کشورهای پیشرو هموار کرده‌اند، گام برداشته و به مرور بانکداری باز را وارد چرخه استراتژی خود می‌کنند.

هم‌گامی با فناوری برای نوآوری در بخش مالی

در سراسر آفریقا بانک‌ها و تله‌کام‌ها APIهای خود را در اختیار کسب‌و کارهای ثالث قرار می‌دهند. برخی نیز مانند گروه بانک استاندارد پورتال APIهای خود را ایجاد کرده که در آن توسعه‌دهنده‌ها می‌توانند با استفاده از این APIها در محیط سندباکس محصولات جدید خود را توسعه دهند. 

استفاده از فناوری ابری نیز با حضور غول‌های فناوری نظیر گوگل، AWS، مایکروسافت و علی‌بابا در حال رشد است و فضاهای ذخیره‌سازی و مدیریت داده‌های ابری به مدل‌های بانکداری باز اجازه داده‌‌اند انعطاف بیشتری را با هزینه‌ای کمتر تجربه کنند. بسیاری از بانک‌ها در حال مهاجرت به بسترهای ابری برای ذخیره‌سازی داده‌های خوداند. 

ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی و یادگیری ماشین نیز به آرامی جای خود را در سیستم‌های مختلفی مالی و بانکی مانند سیستم تخصیص اعتبار باز کرده و روی جدیدی از خدمات مالی را نشان داده‌اند. بانک‌ها به کمک فناوری‌های هوش مصنوعی خدمات خود را بهینه‌تر کرده و مقدمات بانکداری باز را فراهم آورده‌اند.

بازیگران اصلی بانکداری باز در آفریقا

چشم‌انداز بانکداری باز آفریقا با حضور بانک‌ها، تله‌کام‌ها، فین‌تک‌ها، شرکت‌های بیمه، غول‌های فناوری و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت بسیار هیجان‌برانگیز به نظر می‌رسد. اما بازیگران اصلی این عرصه در سه دسته قرار می‌گیرند:

• بانک‌ها
• فین‌تک‌ها
• تله‌کام‌ها

در کنار این بازیگران غول‌های فناوری مانند گوگل و اپل و شرکت‌های پرداخت مانند ویزا و مستر نیز نقش کلیدی در توسعه بانکداری باز دارند. این بازیگران مشکلات عمده در سیستم مالی آفریقا را هدف گرفته‌اند که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• بخش اعظم جمعیت آفریقا به خدمات مالی دسترسی ندارند
• ۹۰ درصد تراکنش‌ها در آفریقا به صورت نقد انجام می‌شود
• دسترسی به اعتبار و تسهیلات در قاره آفریقا بسیار محدود است

به دلیل وجود چنین مشکلاتی شرکت‌های تله‌کام مانند MTN توانسته‌اند با توسعه کیف پول‌های خود و ایجاد امکان انتقال و خرید از طریق این کیف پول‌ها، خلاء بزرگی در بازار را تا حدودی رفع کنند. اما اکنون بانکداری باز قصد دارد این مشکلات را به صورت ریشه‌ای حل کرده و دسترسی به خدمات مالی را برای تمام مردم قاره فراهم کند.

نگرانی‌ها در امنیت داده و اعتماد مشتریان

آفریقا نیز مانند سایر نقاط دنیا در توسعه بانکداری باز با چالش‌های امنیتی رو‌به‌رو است. تا فوریه ۲۰۲۳ ۳۶ کشور از ۵۴ کشور قاره آفریقا نوعی از قوانین حفاظت از داده‌ها را تصویب کرده‌اند. با افزایش حجم داده‌های ذخیره‌شده در فضای ابری، بسیاری از کشورها معتقدند این داده‌ها باید در داخل قاره نگهداری شوند. بنابراین نیاز به چارچوب‌هایی برای ذخیره‌سازی و مدیریت داده‌ها توسط شرکت‌های فناوری احساس می‌شود.

رقابت در بازار آفریقا داغ است

با شراکت روزافزون بانک‌ها و موسسه‌های مالی با شرکت‌های ثالث، رقابت برای توسعه بانکداری باز در آفریقا داغ است. بازار بکر آفریقا و جمعیت عظیم بدون دسترسی به خدمات مالی باعث شده تا بازیگران بخش‌های مختلف برای تثبیت جایگاه خود در این بازار تلاش کنند. آن‌چه که مسلم است، بانکداری باز جزء اصلی حال و آینده این قاره خواهد بود.