رشد روزافزون فناوری‌ و گسترش نفوذ این فناوری‌های به جنبه‌های مختلف دنیای واقعی از جمله خدمات بانکی و مالی باعث بروز تحولات جدی و اساسی در نحوه ارائه این خدمات شده است. با وجود موانع متعدد در گذر به دنیای دیجیتال، رشد چشمگیر و ادامه‌دار تجارت آنلاین در جهان و پیش‌بینی‌های حاکی از ادامه این رشد در آینده نزدیک، بانکداری الکترونیک به عنوان زمینه‌ساز خدمات پرداخت به عنوان قلب کسب‌و‌کارهای آنلاین بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. با وجود سن کم اینترنت در مقایسه با صنعت بانکداری، شاهد تغییرات گسترده در نحوه عملکرد بانک‌ها برای هم‌گامی با این فناوری در راستای توسعه خدمات آنلاین و دسترسی مشتریان به خدمات مالی در هر زمان و مکانی بوده‌ایم. اکنون بانکداری الکترونیک در ایران با نزدیک به سه دهه فعالیت، راهی طولانی را طی کرده اما هنوز هم مسیر زیادی برای پیشرفت دارد. اما این مسیر پر از فراز و نشیب چطور شروع شد؟

اولین جرقه‌های بانکداری الکترونیک در ایران

سال‌های ۱۳۷۲ و ۱۳۷۳ شاهد تحولی جدید در عرصه بانکداری بود. در این سال‌ها بانک ملی با ایجاد شبکه ارتباطی بین این بانک و فروشگاه‌های شهروند امکان خرید از این فروشگاه‌ها با کارت بانکی را فراهم کرد. سال ۸۱ گام بزرگ بانکداری الکترونیک ایران در قالب توسعه شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی (شتاب) برداشته شد که در آن سه بانک صادرات، کشاورزی و توسعه صادرات به صورت آزمایشی مشارکت داشتند. طولی نکشید که سایر بانک‌های دولتی و خصوصی نیز به این سامانه متصل شده و امکان تبادل وجه بین بانکی در سراسر کشور را فراهم آوردند.

انواع بانکداری الکترونیک در ایران

خدمات بانکداری الکترونیک به شیوه‌های مختلفی در اختیار مشتریان قرار می‌گیرد، از جمله:

تلفن‌بانک

 ارائه خدمات مختلف بانکی نظیر استعلام حساب، دستور توقف چک و انتقال وجه از جمله خدماتی است که بانک‌ها در قالب تلفن‌بانک ارائه می‌کنند.

خودپردازها

قبل از توسعه اینترنت، خودپردازها بخش با انجام عملیات های بانکی بار بزرگی از روی دوش بانک‌ها برداشتند.

بانکداری موبایلی

گسترش استفاده از گوشی‌های هوشمند و توسعه بستر اینترنت باعث شد تا بانکداری موبایلی به یکی از محورهای اصلی بانکداری الکترونیک تبدیل شود. بانک‌ها ابتدا از طریق کدهای USSD و سپس با توسعه اپلیکیشن‌های مالی خود و ارائه خدمات از طریق این اپلیکیشن‌ها، بانک‌ها را در دستان مشتریان خود قرار دادند.

بانکداری اینترنتی

فراگیری استفاده از اینترنت هم‌گام با بهبود فناوری و افزایش سرعت آن باعث شد تا بانک‌ها خدمات مالی خود را بر بستر اینترنت ارائه دهند. در ابتدا تنها عملیات‌های خاصی قابل انجام بر بستر اینترنت بودند اما اکنون حتی فرایند افتتاح حساب را نیز می‌توان به صورت آنلاین انجام داد.

دستگاه‌های فروش نقطه‌ای

دستگاه‌های فروش نقطه‌ای با قرار گرفتن در فروشگاه امکان تبادل وجه و خرید را فراهم می‌کنند.

در کشور ما انواع کارت‌های بانکی و غیربانکی، شبکه شتاب، شبکه سوییچ خرد بانکی و بین بانکی، خودپردازها، تلفن بانک، سامانه‌های پایا و ساتنا، پل و… اجزای تشکیل‌دهنده شبکه بانکداری الکترونیک‌اند که در یک زیست‌بوم پویا به طور مداوم در حال تعامل بوده و درخواست های مشتریان بانک‌های مختلف را به انجام می‌رسانند.

چشم‌انداز بانکداری الکترونیک در ایران

در حال حاضر بانک‌های گوناگون با ایجاد سامانه‌های بانکداری مجازی و ارائه خدمات خلاقانه در حال توسعه شبکه بانکداری الکترونیک‌اند. برای مثال بانک پاسارگاد با ارائه خدمات بانکداری ویدیویی در اپلیکیشن ویپاد امکان برقراری تماس ویدیویی با متصدیان بانکی و انجام امور و عملیت‌های مالی و بانکی حساس از راه دور را فراهم کرده است. 

اما توسعه فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی و یادگیری عمیق در کنار رشد استقبال از مفاهیم جدید مانند داده باز و بانکداری باز در دنیا بدون شک بستر تحولات اساسی دیگری در بانکداری الکترونیک خواهد بود. فعالیت‌های جدید غول‌های مالی نظیر ویزا و مستر در کنار بانک‌های بزرگی مانند جی‌پی‌مورگان چیس و دویچه‌بانک همراه با خرید یا توسعه استارتاپ‌های حوزه فناوری‌های مالی توسط این موسسه‌ها و بانک‌ها، چشم‌اندازی از خدمات متنوع‌تر، سریع‌تر و جهانی‌تر ترسیم می‌کند. 

حال باید دید که فعالان عرصه بانکداری و فناوری‌های بانکی در ایران با توجه به محدودیت‌ها چگونه خود را با این آینده وفق می‌دهند.