در گذشته درباره‌ی آشنایی با قراردادهای هوشمند، تعریف کاملی از قرارداد هوشمند و کاربردهای آن‌ به شما ارائه دادیم. در این پست می‌خواهیم کاربردهای دیگر بلاکچین و قرارداد هوشمند و نحوه‌ی عملکرد آن‌ها را معرفی کنیم.

اما قبل از آن، اجازه دهید خیلی ساده مروری بر تعریف قرارداد هوشمند و بلاکچین داشته باشیم. 

فناوری بلاکچین چیست؟

بلاکچین، به مجموعه‌ی در حال گسترشی از رکوردها (بلوک) گفته می‌شود که امنیت آن‌ها توسط رمزنگاری تامین شده است. علاوه بر این، هر بلوک شامل تابع درهم‌سازی(هش) رمزنگارانه از بلوک قبلی و داده‌های تراکنش است.  این فناوری به شکلی طراحی شده که در برابر ایجاد تغییر در داده‌ مقاومت می‌کند و توسط مقام مرکزی کنترل نمی‌شود.

قرارداد هوشمند یا Smart Contract چیست؟ 

قرارداد هوشمند به قراردادی گفته می‌شود که در بستر بلاکچین و بین دو یا چند نفر اتفاق می‌افتد. اگر بخواهیم آن را ساده‌تر توضیح دهیم، ابتدا باید با ذکر مثالی به تفاوت بین قراردادهای معمولی و هوشمند بپردازیم. 

در قراردادهای معمولی من و شما بین خودمان قراردادی می‌نویسیم و این قرارداد با حضور شخص ثالثی اجرایی می‌شود. اما شرایط قراردادهای هوشمند توسط کد رایانه‌ای نوشته شده، به طور خودکار ارزیابی و اجرا می‌شود. 

قراردادهای هوشمند کدهایی هستند که در بستر بلاکچین ذخیره می‌شوند و در صورت تحقق شرایط از پیش تعیین شده، به طور خودکار اجرا می‌شوند. از آن‌جایی که این قراردادها در بلاکچین ثبت شده و به طور خودکار اجرا می‌شوند، دیگر نیازی به مشارکت اشخاص ثالث نیست. 

بلاکچین و قرارداد هوشمند صنایع مختلف را دستخوش تغییرات زیادی کردند. در ادامه نگاهی به کاربردهای مختلف بلاکچین و قرارداد هوشمند داریم.

موارد استفاده از بلاکچین و قرارداد هوشمند چیست؟

شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین کاربردهای بلاکچین و قراردادهای هوشمند در زمینه هویت دیجیتال است. هویت افراد یکی از باارزش‌ترین دارایی‌های آن‌ها است. بنابراین نیاز است که سازوکار مناسبی وجود داشته باشد تا از اطلاعات هویتی فرد در فضای دیجیتال محافظت شود و فرد بتواند این اطلاعات را با سازمان‌ها و وبسایت‌های مختلف به اشتراک بگذارد. در این موارد، استفاده از قراردادهای هوشمند به افراد کمک می‌کند بتوانند بدون نیاز به احراز هویت شخصی برای هر وبسایت یا سازمان، وارد معاملات مختلف شوند. این مدل از KYC به بهبود قابلیت همکاری، انعطاف‌ و انطباق کمک می‌کند. از این کاربرد قراردادهای دیجیتال می‌توان در صنایع مختلف استفاده کرد. در صورتی که علاقه‌مند هستید درباره احراز هویت دیجیتال و KYC بیشتر بدانید، این پست پادیوم را از دست ندهید. 

حالا بیایید باهم نگاهی به موارد استفاده از فناوری بلاکچین و قرارداد دیجیتال در صنایع مختلف داشته باشیم:

۱. بلاکچین و قرارداد هوشمند در توزیع انواع محتوا مانند موسیقی، مطالعه‌ی اخبار و سایر محتواهای دیجیتال 

یکی از بزرگترین چالش‌های تولیدکنندگان محتوای دیجیتال، عدم شفافیت و مدیریت حق کپی‌رایت است. برای مثال برای پخش موسیقی در فضای آنلاین، از واسطه‌هایی مانند پلتفرم‌های توزیع موسیقی استفاده می‌شود. این منابع، بخش مهمی از درآمد موسیقی را به خود اختصاص داده‌اند و تنها بخش کمی از آن درآمد، به دست خلق‌کننده‌ی اثر می‌رسد.

حتی گاهی ممکن است، حق امتیاز ناشران و تهیه‌کنندگان موسیقی به آن‌ها پرداخت نشود. در سال ۲۰۱۸، موسسه‌ Wixen Music، به دلیل عدم جبران خسارت، از Spotify شکایت کرد و خواستار دریافت غرامت به مبلغ ۱.۶ میلیارد دلار شد. این دادخواست‌ یکی از چندین مواردی است که ارائه‌دهندگان خدمات دیجیتال (DSP)، سالانه با آن‌ روبه‌رو می‌شوند. سوابق خرید و فروش آهنگ‌ها در پایگاه‌‌داده‌‌های خصوصی ذخیره می‌شود و تصویر درستی از فرآیند فروش اثر وجود ندارد. 

نقش بلاکچین و قرارداد هوشمند در زمینه‌ی خرید و فروش آثار هنری چیست؟

در بحث خرید و فروش آثار هنری، موسیقی، مقالات و …، نقش بلاکچین و قراردادهای هوشمند، کنترل غیر متمرکز، اعتماد و شفافیت است. روند پرداخت عادلانه به هر یک از مشارکت‌کنندگان در تولید آثار، کار پیچیده‌ای است. با استفاده از قراردادهای هوشمند می‌توانید، فهرستی از تمام ذینفعان تهیه کرده و سهم هر کدام را دقیقا مشخص کنید.

علاوه بر این، بلاکچین و قرارداد هوشمند می‌توانند باعث منتفع‌ شدن بیشتر هنرمندان و خالقان آثار هنری شوند. تمام فعالیت‌ها در پایگاه داده‌ی بلاکچین قابل ثبت و محاسبه است و تولیدکننده می‌تواند به ازای هر بار استفاده از اثرش، هزینه‌ی آن را دریافت کند.  

در واقع جزئیات آثار هنری، غیر قابل دسترس خواهد بود، مگر اینکه کسی شرایط قرارداد هوشمند را رعایت کند. مثلا اگر ترانه‌ای تولید شده باشد و کسی بخواهد از آن استفاده کند، ابتدا باید با پرداخت حق امتیاز اثر و وارد کردن سایر اطلاعات، از قوانین قرارداد هوشمند پیروی کند. اگر شرایط قرارداد هوشمند رعایت شده باشد، این آهنگ در اختیار فرد گذاشته می‌شود. 

این کار به هنرمند یا تهیه‌کننده‌ کمک می‌کند بدون انجام مراحل حقوقی، درآمد حاصل از فروش آثارشان را دریافت کنند.

۲. بلاکچین و قرارداد هوشمند در مدیریت منابع انسانی و پرداخت حقوق و دستمزد

یکی از مهم‌ترین مسائل حوزه‌ی مدیریت منابع انسانی، پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان است. در سازمان‌های بزرگ بدون استفاده از فناوری‌های جدید دیجیتالی، بررسی امور منابع انسانی مانند پرداخت حقوق و دستمزد و … به طور معمول بسیار وقتگیر است. اما با ایجاد قرارداد هوشمند تعریف شده در بلاکچین، امکان مدیریت بهتر و بهینه‌تر منابع انسانی فراهم می‌شود. 

گفتیم که قراردادهای هوشمند، برنامه‌های رایانه‌ای محاسباتی هستند که امکان دستیابی به داده‌های موجود در شبکه‌ی بلاکچین را فراهم می‌کنند. مثلا می‌توان داده‌های مربوط به سوابق کارمندان یک سازمان را در بستر بلاکچین ذخیره کرده و از طریق این قرارداد به آن‌ها دسترسی پیدا کرد. 

با استفاده از بلاکچین و قرارداد هوشمند، تمام فرآیندهای مدیریت منابع انسانی را می‌توان به طور خودکار اجرا کرد. به عنوان مثال، به قراردادهای هوشمند در مورد پرداخت حقوق کارمندان، توجه کنید:

در شبکه‌ی بلاکچین و به کمک این قراردادها، حقوق و دستمزد به راحتی در بین کارمندان توزیع می‌شود و هیچ گونه تخلف یا تاخیری در آن اتفاق نمی‌افتد.

۳. بلاکچین و قرارداد هوشمند در صنعت انرژی

فناوری‌های بلاکچین و قرارداد هوشمند، ظرفیت تغییراتی مثبت در بخش تامین و انتقال انرژی را دارند. صنعت انرژی توسط نوآوری‌های خلاقانه‌ای مانند سقف‌های خورشیدی، ابزارهای الکتریکی و روش‌های دیگر سعی در بهینه‌سازی مصرف انرژی داشته است. اکنون نوبت مزایای بلاکچین رسیده است تا با امکاناتی مانند قراردادهای هوشمند، در دنیای انرژی تغییرات چشم‌گیری ایجاد کند.  

قرارداد هوشمند ابزاری مناسب برای اطمینان از تولید و توزیع انرژی طبق شرایط توافق شده است. علاوه بر این، این قرارداد به راحتی با اینترنت اشیا و کنتور هوشمند ادغام می‌شود. ( اینترنت اشیا و کنتور هوشمند می‌توانند جریان دقیق انرژی بین کاربران و تولیدکنندگان را ثبت کنند.) 

بیشترین کاربرد این قرارداد در استفاده از منازل مسکونی جهت تولید انرژی با استفاده از انرژی خورشیدی و سایر انرژی‌های تجدیدپذیر است. یکی از مشکلات موجود در این حوزه، نبود امنیت و شفافیت در تبادلات مالی و توان است. این امکان وجود دارد که شما مبلغی را پرداخت کنید، ولی فرد تولیدکننده‌ی انرژی به شما توانی ندهد. برای حل این مشکل، شبکه‌هایی مبتنی بر بلاکچین و قراردادهای هوشمند مورداستفاده قرار گرفته‌اند.

این فناوری‌ها پتانسیل تغییر مدل‌های معمول عرضه‌ی انرژی را دارند. قراردادهای هوشمند با وارد کردن مجموعه‌ای از قوانین برای معاملات (تراکنش‌ها)، به طور خودکار عرضه و تقاضا را متعادل می‌کنند. مثلا در صورتی که شما توان تولیدی اضافه داشته باشید، در شبکه اعلام می‌کنید و با این کار مازاد آن فورا به محل ذخیره‌سازی انرژی ارسال می‌شود. در صورتی که فردی متقاضی توان تولیدی شما باشد، در قالب یک قرارداد هوشمند، به ازای توان موردنظر دریافتی، مبلغ آن را دریافت می‌کنید.  

۴. بلاکچین و قرارداد هوشمند در زنجیره‌ی تامین و ردیابی/حمل کالا 

قراردادهای هوشمند مبتنی بر بلاکچین، می‌توانند مشاهده‌ی لحظه‌ای را برای هر گام از زنجیره‌ی عرضه کالاها، تامین کنند. ابزارهای مربوط به اینترنت اشیا، می‌توانند هر گام از حرکت محصول از کارخانه به فروشگاه/مقصد را ردیابی و ثبت کنند.  

در واقع هدف این است که از طریق یک دفتر کل توزیع‌ شده، منبع اطلاعاتی واحد درباره یک محصول، در یک زنجیره تامین ایجاد شود. هر مولفه در بلاکچین دارای ورودی مخصوص به خود است و با گذشت زمان قابل ردیابی است و افراد مجاز می‌توانند وضعیت یک مولفه را در لحظه به‌روز کنند.

به عنوان مثال، شرکت Adapt Ideations، یک برنامه‌ی قرارداد هوشمند در دفتر کل IBM Hyper، طراحی کرده است. به طوری که در آن قراردادی بین چهار سازمان تهیه شده و روی پلتفرم این سازمان‌ها پیاده‌سازی شده است. سنسورها، با رصد کردن پارامترهای مهم ماشین‌ها (دمای داخل ماشین و …)، این داده‌ها را به پلتفرم‌ها ارسال می‌کنند. هرگونه تجاوز از دمای تعیین شده، قرارداد هوشمند را فعال می‌کند و به سازمان‌های موجود در شبکه، اطلاع‌‌رسانی می‌شود.

علاوه بر این، شرکت‌های موجود در حوزه‌ی حمل‌ بار، بر اساس توانایی خود در انطباق با نیازهای مصرف‌کننده، قراردادهای هوشمندی را اجرا می‌کنند که به آن‌ها در افزایش کارایی و کاهش هزینه‌ی حمل‌ونقل کمک می‌کند. مثلا قراردادی که در صورت رسیدن کالا به مقصد، به طور خودکار هزینه‌ی حمل‌ونقل به حمل‌کننده‌ی بار پرداخت شود. 

۵. بیمه‌نامه‌ و پرداخت‌ خسارت

اگر شرکت ارائه‌دهنده‌ی خدمات بیمه‌ای هستید، می‌توانید از قراردادهای هوشمند برای تسهیل شرایط بیمه‌نامه‌ها استفاده کنید. با استفاده از این قرارداد، بیمه‌گر و بیمه‌گذار هر دو مستقیما درگیر یک قرارداد مشخص می‌شوند، بدون آن‌که نیاز به هر واسطه‌ی دیگری داشته باشند. 

هر جنبه‌ از بیمه‌نامه در قرارداد هوشمند ثبت می‌شود و در صورتی که فرد بیمه‌شده، شرایط قرارداد هوشمند (مثلا پرداخت حق بیمه‌ی ماهانه) را رعایت کند، می‌تواند از امکانات قرارداد هوشمند بهره ببرد. 

در صورتی که حادثه‌ای رخ داد، بیمه‌شونده با بارگذاری مدارک و مستندات لازم، ادعای خسارت می‌کند و بعد از آن قرارداد هوشمند به طور خودکار هزینه‌ی خسارت را به حساب فرد بیمه‌شده واریز می‌کند. 

۶. بلاکچین و قرارداد هوشمند در سیستم بهداشت و درمان 

شرکت‌های بیمه و تولیدکنندگان دارو در مورد قیمت‌گذاری و فهرستی از داروها در یک طرح خاص، که اصطلاحا به آن فورمولاری نیز گفته می‌شود، توافق دارند. در این باره نیز می‌توان قرارداد هوشمند مبتنی بر بلاکچین نوشت. 

بلاکچین تضمین می‌کند که قرارداد به طور کامل رمزگذاری شده‌ است و فقط کاربران مجاز، اجازه‌ی دسترسی به بخش‌های مختلف این قرارداد را دارند. در صورتی که بیمار دارویی را سفارش دهد که در این فورمولار موجود باشد، شرکت‌ بیمه می‌تواند مبلغ مورد نظر را به تولید‌کننده‌ی دارو پرداخت کند. 

علاوه بر این، رسید فرآیندهای درمانی را می‌توان در بلاکچین ذخیره کرد و به طور خودکار به شرکت‌های بیمه‌ای ارائه کرد. اگر بیمار تحت پوشش بیمه‌ی درمانی باشد، هر بار که خدمات پزشکی را دریافت می‌کند، قرارداد هوشمند به طور خودکار آغاز می‌شود. یعنی پول از حساب شرکت بیمه مستقیما به حساب بیمارستان یا موسسه‌ی درمانی واریز می‌شود.

نتیجه‌گیری

در مجموع می‌توان گفت قراردادهای هوشمند این توان بالقوه را دارند که رابطه ما با سازمان‌های مختلف مانند سازمان‌های مالی، بیمه، شرکت‌های خدمات درمانی، سازمان‌های مرتبط با سرگرمی و گردشگری و… را دچار دگرگونی فراوانی کنند. علاوه بر این، فناوری بلاکچین و قرارداد هوشمند در سریع‌تر کردن روال انجام فعالیت‌های مختلف نقش دارند و بسیاری از فرایندها را ساده‌تر و کم‌استرس‌تر کرده‌اند. با کمک این فناوری‌های جدید، جهان جای امن‌تر و جالب‌تری برای زندگی خواهد بود.  

سوالات متداول

منابع:

smart contracts on blockchain
Smart Contracts Blockchain And Its Use Cases
Blockchain, Smart Contracts in the Music Industry
Smart Contracts: Real-Life Use Cases
smart contracts in supply chain
Blockchain in Transformation and Logistics
Smart Contracts in Healthcare Industry
Applying Blockchain in Human Resources Systems