معرفی بازیگران مالی کشور: بازار بورس ایران
در آخرین مقاله منتشر شده از سری پست‌های معرفی بازیگران مالی کشور به صنعت بیمه پرداختیم و در این مقاله به بررسی بازار بورس ایران می‌پردازیم، سازمان‌ها و شرکت‌های زیرمجموعه‌ی بورس را معرفی کرده و به طور کامل شرح می‌دهیم.
در یک تعریف ساده، بورس بازاری است که در آن دارایی‌ها قیمت‌گذاری و خرید و فروش می‌شوند. بازار می‌تواند فیزیکی باشد و یا به صورت آنلاین برگزار شود. دارایی‌ها نیز به دو دسته‌ی واقعی یا مالی تقسیم می‌شوند.
- دارایی واقعی: دارایی‌های فیزیکی مانند خانه، زمین، خودرو و غیره.
- دارایی مالی: اسنادی مانند اوراق بهادار و سهام.
بازار بورس با کنترل نقدینگی، منافع زیر را برای کشور در بر دارد:
- افزایش تولید ناخالص ملی
- هدایت سرمایه‌های سرگردان
- کمک به رشد و صنعتی شدن کشور
با توجه به اهمیت بورس در هر جامعه‌ای، فعالیت کسب‌وکارهای مختلف و ارائه‌ی راه‌کارهای خلاقانه توسط استارتاپ‌ها در این حوزه بسیار حائز اهمیت و تاثیرگذار است. در ادامه‌ی این مقاله سعی می‌کنیم ارکان اصلی بورس را که شامل سازمان بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس کالا، بورس انرژی و سپرده‌گذاری مرکزی است، مورد بررسی دقیق قرار دهیم و امکان فعالیت کسب‌وکارها و استارتاپ‌های مختلف را بررسی کنیم.
ساختار بازار سرمایه ایران مطابق تعریف‌های برگرفته از قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و عرف رایج بازار سرمایه ایران، به شکل نمودار زیر است:
سازمان بورس اوراق بهادار
سازمان بورس اوراق بهادار و کسب‌وکارهای فعال در این حوزه برخلاف بانک‌ها، سپرده نمی‌گیرند!
آنها مانند یک پل ارتباطی هستند که سرمایه‌گذاران و کسب‌وکارهای مختلف را بهم متصل می‌کنند.
سازمان بورس به کسب‌وکارها و دولت کمک می‌کند تا از طریق انتشار اوراق بهادار برای خود سرمایه جمع کنند. از طرف مقابل، افراد و سازمان‌ها نیز می‌توانند با مراجعه به سازمان بورس، اوراق بهادار شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف را بررسی کرده و با خرید آنها سرمایه‌گذاری کنند.
موسسات تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار که برای فعالیت‌هایشان باید از این سازمان مجوز بگیرند و زیر نظر این سازمان فعالیت کنند، عبارتند از:
- کارگزاری‌ها
- سبدگردانها
- بازارگردانها
- تامین سرمایه
- پردازش اطلاعات مالی
- موسسه‌های رتبه‌بندی
- ارائه‌دهندگان نرم‌افزارهای ORM یا نرم‌افزار معاملات بورسی
- صندوق‌های بازنشستگی
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری
در ادامه به بررسی هر یک از این موسسات و کسب‌وکارهای مرتبط با آنها می‌پردازیم.
کارگزاری‌ها
کارگزاری‌ها شرکت‌های سرمایه‌گذاری هستند که به افراد و کسب‌وکارها در خرید و فروش اوراق بهادار در بورس کمک می‌کنند. در حقیقت این شرکت‌ها به عنوان یک شخص ثالث عمل می‌کنند و به نیابت از سرمایه‌گذار و با دریافت کارمزد، به معامله و خرید و فروش اوراق بهادار شرکت‌های مختلف می‌پردازند.
کارگزاری‌ها تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار فعالیت می‌کنند و باید از این سازمان مجوز دریافت کنند. در ایران ۱۰۸ کارگزاری مجاز زیر نظر سازمان بورس اوراق بهادار در حال فعالیت هستند.
شرایط و ضوابط دریافت مجوز تاسیس کارگزاری در ۸ فصل و ۲۸ ماده قانونی، از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار اعلام شد. بر این اساس، هر شخصی که قصد دریافت و ارسال سفارش‌های مربوط به بازار سرمایه را دارد، باید مجوز کارگزاری از سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت کند.
متقاضیان دریافت مجوز کارگزاری باید شرایطی را دارا باشند که در این دستورالعمل احراز مطرح شده است.
مجوز فعالیت شرکت کارگزاری پس از احراز شرایط با تایید رئیس سازمان صادر می‌شود. مدت زمان اولین مجوز فعالیت شرکت کارگزاری ۲ سال بوده و بازه زمانی تمدید و صدور سایر مجوزهای فعالیت شرکت کارگزاری ۵ سال است.
سبدگردان
اکثر افرادی که در بورس اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند، لزوماً اطلاعات کامل و کافی برای حضور در این بازار و سرمایه‌گذاری را ندارند. این افراد نیاز دارند که از افراد خبره برای سرمایه‌گذاری مشاوره و کمک بگیرند.
در حقیقت به واسطه‌هایی که در بازار سرمایه وجود دارند و در زمینه مدیریت سرمایه‌گذاری بر روی اوراق بهادار به سایر افراد و کسب‌وکارها کمک می‌کنند، سبدگردان می‌گویند.
متقاضیان سبدگردانی باید از سازمان بورس مجوز دریافت کنند. سازمان بورس شرایط اخذ مجوز سبدگردانی را به تفصیل بیان کرده است و شما می‌توانید آن را از طریق این لینک مشاهده کنید.
سبدگردانی به دو صورت انجام می‌شود:
- مستقیم: افراد یا کسب‌وکارهایی که به صورت مستقیم سبد پرتفوی سرمایه‌گذاران را مدیریت می‌کنند و در قبال آن کارمزد دریافت می‌کنند.
- غیرمستقیم: افراد و کسب‌وکارهایی که به سرمایه‌گذاران برای مدیریت پرتفوی‌شان مشاوره می‌دهند. در این حوزه استارتاپ‌هایی نیز ایجاد شده‌اند که با استفاده از روش‌های تحلیل فنی به سبدگردانها و یا سرمایه‌گذاران در زمینه خرید‌وفروش اوراق بهادار و مدیریت پرتفو مشاوره می‌دهند. به عنوان مثال، می‌توان به سامانه مدیریت سرمایه مانو اشاره کرد. استارتاپ‌ها برای ارائه مشاوره سرمایه‌گذاری باید شرایط احراز شده در دستورالعمل تاسیس و فعالیت مشاور سرمایه‌گذاری را دارا باشند.
بازارگردان
بازارگردانها افراد یا شرکت‌هایی هستند که با هدف متعادل کردن نوسانات بازار بورس و تنظیم عرضه و تقاضا، به خرید و فروش اوراق بهادار می‌پردازند.
متقاضیان بازارگردانی باید از سازمان بورس مجوز دریافت کنند. سازمان بورس شرایط اخذ مجوز بازارگردانی را به تفصیل بیان کرده است و شما می‌توانید آن را از طریق این لینک مشاهده کنید.
بازارگردانی عموماً به صورت سنتی و توسط افراد حقوقی و شرکت‌ها انجام می‌شود؛ اما جدیداً استارتاپ‌هایی به منظور بازارگردانی به صورت خودکار و الگوریتمی به وجود آمده‌اند. به عنوان مثال، تحلیل‌گر امید، یک بازارگردان الگوریتمی در این زمینه است.
تامین سرمایه
شرکت‌های تامین سرمایه، شرکت‌هایی هستند که بر روی سایر شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند. در حقیقت شرکت‌هایی که نیاز مالی دارند می‌توانند سرمایه موردنیازشان را از طریق شرکت‌های تامین سرمایه دریافت کنند و با آنها شریک شوند. شرکت‌های تامین سرمایه فعالیت‌های مختلفی از قبیل کارگزاری، معامله‌گری، بازارگردانی، سبدگردانی، مشاوره سرمایه‌گذاری و… انجام می‌دهند.
شما می‌توانید ضوابط و شرایط فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه را از طریق این لینک دانلود و مشاهده کنید.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری
صندوق‌های سرمایه‌گذاری این فرصت را در اختیار افراد قرار می‌دهند تا به صورت غیرمستقیم در بورس سرمایه‌گذاری کنند. در حقیقت این صندوق‌ها سرمایه را از افراد دریافت می‌کنند و آن را بر روی سهام شرکت‌های مختلف و در سبدی از اوراق بهادار سرمایه‌گذاری می‌کنند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای افرادی که وقت و اطلاعات کافی برای سرمایه‌گذاری مستقیم در بورس ندارند بسیار مناسب هستند.
در حال حاضر تقسیم‌بندی‌های زیر در مورد صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد:
۱- از لحاظ اندازه، صندوق‌ها به دو دسته‌ی کوچک و بزرگ تقسیم می‌شوند.
۲- از لحاظ ترکیب دارایی‌ها، فعلاً به سه دسته‌ی در سهام و در اوراق بهادار با درآمد ثابت و مختلط تقسیم می‌شوند.
۳- از نظر موضوع فعالیت، به چند دسته‌ی اوراق بهادار، طلا، ارز و سایر موارد تقسیم می‌گردند.
۴- از نظر وضعیت نقدشوندگی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری به دو دسته‌ی با ضمانت نقدشوندگی و بدون ضمانت نقدشوندگی تقسیم می‌شوند.
۵- از منظر تضمین بازدهی، می‌توان صندوق‌ها را به دو دسته‌ی با تضمین حداقل بازدهی و بدون تضمین حداقل بازدهی تقسیم کرد.
۶- از منظر تضمین سود، صندوق‌های سرمایه‌گذاری بدون تضمین و صرفاً با پیش‌بینی سود را داریم.
۷- از نظر نحوه معامله واحدهای سرمایه‌گذاری، نیز به صندوق‌های قابل معامله در بورس یا فرابورس (ETF) یا غیرقابل معامله تقسیم می‌شوند.
راهنمای کامل مرتبط با اعطای مجوز تاسیس و فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری و دسته‌بندی‌های مختلف آن را می‌توانید از طریق این لینک مشاهده کنید.
پردازش اطلاعات مالی
این شرکت‌ها می‌کوشند داده‌ها و اطلاعات مالی و حساب‌داری شرکت‌های حاضر در بورس را جمع‌آوری کنند و با تحلیل و پردازش آنها، اطلاعات را به شکل‌های مختلف و قابل استفاده، در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهند.
در این حوزه، شرکت‌ها و استارتاپ‌های مختلفی می‌توانند فعالیت کنند. برای مثال، شرکت مشاور سرمایه‌گذاری ارزش‌پرداز آریان (آیکو) یکی از شرکت‌های فعال در این زمینه است.
در سایت رسمی سازمان بورس تاکنون ۵ شرکت پردازش اطلاعات مالی مجاز ثبت شده است.
شما می‌توانید راهنمای کامل دریافت مجوز تاسیس و فعالیت شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی را از طریق این لینک مشاهده کنید.
موسسات رتبه‌بندی
این موسسات وظیفه‌ی بررسی اعتبار شرکت‌های مختلف و رتبه‌بندی آنها بر اساس اعتبار را برعهده دارند. شرکت‌هایی که تصمیم به عرضه‌ی اوراق بهادار خود در سازمان بورس را دارند و یا می‌خواهند از بانک‌ها وام دریافت کنند، باید توسط شرکت‌های رتبه‌بندی اعتبارسنجی شوند. لیست موسسات رتبه‌بندی مورد تایید سازمان بورس از طریق این لینک قابل مشاهده است.
نرم‌افزارهای ORM یا نرم‌افزار معاملات بورسی
هر کارگزاری نیاز به یک وب‌سایت و نرم‌افزار معاملاتی دارد تا بتواند امکان خرید و فروش آنلاین را برای مشتریانش فراهم کند. یکی از مهم‌ترین حوزه‌ها که استارتاپ‌ها می‌توانند در آن فعالیت کنند، نوشتن سامانه‌های نرم‌افزاری و هسته‌ی معاملاتی برای کارگزاری‌ها است. در سال‌های گذشته، نوشتن نرم‌افزارهای معاملات بورسی به صورت انحصاری در اختیار چند شرکت خاص بود، اما خوشبختانه هم‌اکنون کسب‌وکارها می‌توانند با دریافت مجوز از سازمان بورس، در راستای پیاده‌سازی اینگونه نرم‌افزارها اقدام کنند. حتی این امکان نیز برای هر کارگزاری وجود دارد که به صورت اختصاصی برای خود یک نرم‌افزار معاملات بورسی شکل دهد.
فرابورس
سازمان بورس قوانین و مقرراتی دارد که باعث می‌شود برخی از شرکت‌ها نتوانند برای فروش اوراق بهادار و تامین سرمایه وارد این بازار (بازار بورس) شوند. به همین دلیل در کنار بازار بورس، بازار مجزایی به نام فرابورس یا خارج از بورس ایجاد شده است.
از طریق این لینک می‌توانید به پایگاه قوانین و مقررات بازار بورس و سرمایه ایران دسترسی پیدا کنید.
در فرابورس، سازمان بورس بر روی معاملات نظارت محدودتری دارد. نظارت سازمان بورس در فرابورس تنها در حد جلوگیری از کلاه‌برداری‌ها است. در حقیقت فرابورس امکانی را برای شرکت‌هایی که شرایط حضور در بازار بورس ندارند فراهم می‌کند تا بتوانند سرمایه موردنیاز خودشان را تامین کنند.
همچنین فرابورس امکانی را برای کسب‌وکارها به وجود آورده تا بتوانند نیاز مالی خودشان را از طریق پلتفرم‌های تامین مالی جمعی برطرف کنند.
تامین مالی جمعی
تامین مالی جمعی یا Crowdfunding، یکی از روش‌های مهم برای تامین سرمایه برای پروژه‌ها و کسب‌وکارهای مختلف است. در این روش، افراد و کسب‌وکارهای مختلف می‌توانند به منظور حمایت از یک طرح یا ایده‌ی جدید، از طریق بسترهای اینترنتی، سرمایه‌های خرد و کلان خود را برای کسب‌وکار یا صاحب ایده واریز کنند.
فرابورس به منظور حمایت از این حرکت، این امکان را در اختیار کسب‌وکارها و استارتاپ‌ها قرار داده تا با کسب مجوز از فرابورس بتوانند پلتفرم‌هایی را برای تامین مالی جمعی ایجاد کنند. این پلتفرم‌ها می‌توانند برای پروژ‌ه‌هایی که تا سقف دو میلیارد تومان سرمایه نیاز دارند، سرمایه جذب کنند.
استارتاپ‌ها می‌توانند با گرفتن مجوز از فرابورس در حوزه تامین سرمایه جمعی فعالیت کنند. فاندوران، نیک استارتر و کارن نمونه‌هایی از این استارتاپ‌ها هستند.
دستورالعمل تامین مالی جمعی را می‌توانید از طریق این لینک مشاهده کنید.
بورس کالا
بازار بورس کالا، یک بازار قانونمند، شفاف و مطمئن است که در آن تولیدکنندگان و ارائه‌دهندگان مختلف به فروش کالاهای خود می‌پردازند. کالاها ابتدا توسط کارشناسان قیمت‌گذاری می‌شوند و پس از آن در اختیار خریداران قرار می‌گیرند.
می‌توانید لیست کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا که در این بورس مورد معامله قرار می‌گیرند و جزئیات مرتبط با هر کدام را از طریق لینک‌های زیر به دست آورید.
در بورس کالا، نهادهای نظارتی و تنظیم‌کنندگان بازار به منظور از بین بردن چالش‌های بازارهای سنتی عرضه کالا حضور دارند. طبق اعلام شرکت بورس کالای ایران، مهم‌ترین چالش‌های بازار سنتی که باعث به وجود آمدن بورس کالا شد، عبارتند از:
- نوسانات کاذب قیمت محصولات ناشی از ارتباط نامشخص و نامناسب میان عرضه و تقاضا
- عدم امکان مدیریت ریسک و محافظت از نوسانات آتی قیمت
- فقدان یک نظام قیمت‌گذاری شفاف بر پایه تعادل میان عرضه و تقاضا و نیاز بازار
- نبود یک سیستم اجرایی و ناظر بر حسن انجام تعهدات طرفین معامله
- فقدان یک سیستم جمع‌آوری، پردازش و تحلیل اطلاعات و آمار تولید، واردات، صادرات و مصرف در جهت اطلاع‌رسانی به بازار و تصمیم‌گیری مطلوب
- عدم هماهنگی میان بخش‌های تولیدی و بازرگانی در زمینه واردات، صادرات و بازار مصرف
بورس انرژی
بازار بورس انرژی ایران، با هدف انجام معاملات حامل‌های انرژی و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار تاسیس شده است.
وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نیرو، وزارت نفت و شرکت‌های صنعت انرژی، مانند شرکت پالایش و پخش فرآوردههای نفتی و مدیریت منابع آب، از جمله فعالان در بازار بورس انرژی هستند و در این بازار حضوری پررنگ دارند.
سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه
سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) به منظور انجام امور ثبت، نگهداری، انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه ایجاد شده است. در حقیقت از آن جایی که سرمایه‌گذاری و انجام معاملات بورسی به صورت فیزیکی و رو در رو صورت نمی‌گیرد، سامانه‌ای به نام سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار توسط سازمان بورس ایجاد شده است تا سرمایه‌گذاران بتوانند به عنوان یک واسطه بین خودشان و بازار بورس اوراق بهادار از آن استفاده کنند.
از بین مهم‌ترین اهداف ایجاد سپرده‌گذاری مرکزی، می‌توان به حفظ امنیت بازار بورس، افزایش میزان کارایی آن و کاهش خطرهای مرتبط با سرمایه‌گذاری اشاره کرد.
در شبکههای اجتماعی به اشتراک بگذارید
