تحول دیجیتال در سال‌های اخیر به یکی از اولویت‌های اساسی صنعت بانکداری تبدیل شده است. بانک‌ها برای بقا و رقابت در عصر اقتصاد دیجیتال، ناگزیر به بازنگری فرایندها و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین هستند. در ایران نیز وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک‌ها را ملزم به تدوین نقشه راه تحول دیجیتال کرده است تا با گذر از محصول‌گرایی به مشتری‌محوری حرکت کنند​.​ نتیجه این رویکرد، اجرای پروژه‌هایی است که تجربه مشتری را بهبود داده و خدمات را چابک‌تر و هوشمندتر می‌سازند. در ادامه به نمونه‌های موفق تحول دیجیتال در ایران در حوزه بانکداری می‌پردازیم و اقدامات کلیدی چند بانک مطرح را مرور می‌کنیم.

بانک پاسارگاد؛ نمونه‌ای موفق در تحول دیجیتال بانکداری ایران

یکی از بانک‌های پیشرو که به‌عنوان نمونه موفق تحول دیجیتال در ایران شناخته می‌شود، بانک پاسارگاد است. این بانک از اواخر دهه ۱۳۹۰ شمسی رویکردی جدی به دیجیتالی‌ شدن اتخاذ کرد و با سرمایه‌گذاری چشمگیر بر زیرساخت‌ها و نوآوری‌های فناورانه، مسیر خود را به سمت بانکداری دیجیتال هموار نمود. بر اساس گفته‌های مدیران بانک پاسارگاد، از سال ۱۳۹۶ برنامه‌ای جامع برای تحول دیجیتال در این بانک تدوین و اجرا شد؛ بخشی به نام بانکداری دیجیتال ایجاد گردید و زیرساخت‌های فنی لازم برای پیاده‌سازی خدمات نوین فراهم گشت​.

بانک پاسارگاد با بهره‌گیری از نیروهای متخصص خود پروژه‌ای بزرگ تحت عنوان «سرزمین هوشمند پاد» را راه‌اندازی کرد​  که سنگ بنای بسیاری از نوآوری‌های دیجیتال این بانک شد.

راهبرد پلتفرمی پاد – قلب تپنده تحول دیجیتال

بانک پاسارگاد با ایجاد پلتفرم جامع «پاد» (پلتفرم اقتصاد دیجیتالی پاسارگاد) رویکردی زیست‌بومی به تحول دیجیتال در پیش گرفته است. پاد یک زیرساخت و هسته‌ی دیجیتال مرکزی فراهم کرده که انواع خدمات نوین بر بستر آن ارائه می‌شود؛ از احراز هویت الکترونیکی گرفته تا شبکه‌های اجتماعی داخلی، پیام‌رسان، هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء​.

به گفته‌ی مدیر بانکداری دیجیتال پاسارگاد، تمامی زیرساخت‌های مورد نیاز یک پلتفرم اقتصاد دیجیتال در هسته مرکزی پاد تعبیه شده و این خدمات کاملا منطبق بر ضوابط رگولاتوری بانک مرکزی طراحی شده‌اند​. اتصال پاد به سامانه‌های نظارتی بانک مرکزی و ارائه API به شرکت‌های فین‌تک و استارت‌آپ‌ها نیز باعث شده این پلتفرم به بازارچه‌ای برای نوآوری تبدیل شود​.

در حقیقت، بانک پاسارگاد با توسعه پاد به‌دنبال آن بوده که خود را از یک بانک سنتی به یک پلتفرم باز برای ارائه خدمات متنوع مالی و حتی غیرمالی ارتقاء دهد. این استراتژی پلتفرمی به سایر حوزه‌ها نظیر آموزش، سلامت، گردشگری و … نیز گسترش یافته و زیست‌بومی دیجیتالی در سطح کشور ایجاد کرده است.

شعبه دیجیتال و خدمات کاملا آنلاین

از دستاوردهای ملموس تحول دیجیتال در بانک پاسارگاد، راه‌اندازی «شعبه تمام‌دیجیتال» این بانک است که با نام ویپاد (Wepod) شناخته می‌شود. ویپاد در واقع نئوبانک یا ترابانک بانک پاسارگاد است که افتتاح حساب، احراز هویت و ارائه‌ی اکثر خدمات بانکی را بدون نیاز به حضور فیزیکی مشتری در شعبه ممکن کرده است​. 

با ویپاد، هر فرد می‌تواند به‌صورت آنلاین و رایگان در بانک پاسارگاد حساب افتتاح کرده و کارت بانکی خود را نیز غیرحضوری دریافت کند​. زیرساخت فناورانه و سامانه‌های یکپارچه‌ی ایجادشده در پلتفرم پاد پشتوانه ویپاد هستند که امنیت و سرعت ارائه خدمات دیجیتال را تضمین می‌کنند​ . نتیجه‌ این اقدام تحول‌آفرین، گسترش چشمگیر پوشش خدمات بانک به مناطق مختلف بود. 

پیش از راه‌اندازی بانکداری دیجیتال، بانک پاسارگاد در ۶۴ شهر کشور شعبه داشت و سرویس‌دهی می‌کرد، اما اکنون از طریق ویپاد (شعبه دیجیتال بزرگسالان) و زیپاد (سامانه دیجیتال ویژه کودکان و نوجوانان) در بیش از ۱۲ هزار شهر و روستا خدمات بانکداری دیجیتال خود را عرضه می‌کند​ . این گسترش جغرافیایی خدمات نشان‌دهنده قدرت تحول دیجیتال در دسترس‌پذیر کردن بانکداری برای تمامی اقشار جامعه، حتی در دورافتاده‌ترین نقاط کشور است.

نوآوری در محصولات و خدمات

بانک پاسارگاد برای پیشبرد تحول دیجیتال خود تنها به بانکداری الکترونیکی معمول اکتفا نکرده، بلکه سراغ نوآوری‌های جسورانه‌تری نیز رفته است. یک نمونه بارز، رونمایی از پروژه پادورس به‌عنوان اولین متاورس بانکی ایران است​ . پادورس یک دنیای مجازی سه‌بعدی و تعاملی است که به مشتریان امکان می‌دهد در محیط واقعیت مجازی مشابه یک شعبه بانک، خدمات متنوع بانک پاسارگاد را دریافت کنند و از طریق بانکدرای ویدیویی با کارمندان بانک در تعامل باشند​. 

این پروژه که هم‌زمان با نوزدهمین سالگرد تاسیس بانک پاسارگاد معرفی شد، نشان‌دهنده نگاه آینده‌نگرانه این بانک در به‌کارگیری فناوری‌های نوظهور است. گام نهادن در عرصه متاورس، پاسارگاد را در جایگاه بانکی پیشرو در صنعت بانکداری ایران قرار داده که یک قدم مهم در تحول دیجیتال برداشته و تجربه‌ای جدید برای مشتریان خود خلق کرده است. قرار است به‌زودی قابلیت‌های بیشتری نظیر برگزاری دوره‌های آموزشی و سمینارهای مجازی نیز در دنیای پادورس برای مشتریان فراهم شود تا این ابتکار ارزش افزوده بیشتری ایجاد کند​.

علاوه بر متاورس، بانک پاسارگاد در حوزه بانکداری باز نیز پیشگام بوده است. این بانک با راه‌اندازی پلتفرم API پادیوم (Podium) مجموعه‌ای از رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی را در اختیار کسب‌وکارها و توسعه‌دهندگان قرار داده تا بتوانند به خدمات متنوع بانکی و دیجیتالی (مانند احراز هویت، اطلاعات حساب، پرداخت و …) به‌سادگی متصل شوند​. 

پادیوم به عنوان یک بازارچه API نقش واسط بین بانک و فین‌تک‌ها را ایفا می‌کند و از این طریق بانک پاسارگاد ضمن ایجاد یک جریان درآمدی جدید، در شکل‌دهی زیست‌بوم نوآوری مالی ایران نیز سهیم است. رویکرد باز بودن و مشارکت دادن بازیگران بیرونی در ارائه خدمات، یکی از ارکان مهم تحول دیجیتال است که پاسارگاد با پلتفرم پادیوم به آن جامه عمل پوشانده است. به عقدیه مدیران این بانک، حرکت به سمت بانکداری باز و پلتفرمی یک الزام برای بقای بانک‌ها در آینده است.

در مجموع، بانک پاسارگاد با اجرای پروژه‌های متعددی نظیر سرزمین هوشمند پاد، شعبه دیجیتال ویپاد، سامانه زیپاد برای نوجوانان، پلتفرم پادیوم و ابتکار متاورسی پادورس توانسته چهره‌ای مدرن و نوآور از خود به نمایش بگذارد. این بانک نمونه‌ای الهام‌بخش از تحول دیجیتال در ایران است که نشان می‌دهد یک بانک سنتی بزرگ چگونه می‌تواند با برنامه‌ریزی راهبردی، سرمایه‌گذاری فناوری و تمرکز بر نوآوری، در مسیر دیجیتالی‌شدن گام‌های بلند بردارد و حتی فراتر از مرزهای متعارف بانکداری حرکت کند.

ظهور نئوبانک‌ها؛ فصل جدید تحول دیجیتال در ایران

نئوبانک‌ها (Neobanks) یا بانک‌های دیجیتال نسل جدید، یکی از نمادهای تحول دیجیتال در صنعت بانکداری هستند. در ایران طی سال‌های اخیر چندین نئوبانک توسط بانک‌ها یا استارتاپ‌های مالی راه‌اندازی شده که خدمات بانکی را به صورت آنلاین و بدون شعبه فیزیکی ارائه می‌کنند. ظهور نئوبانک‌ها را می‌توان فصل جدیدی در نمونه‌های موفق تحول دیجیتال در ایران قلمداد کرد که مدل کسب‌وکار بانکداری سنتی را به چالش کشیده‌اند.

بلوبانک

بلوبانک با شعار «بانک، ولی دوست‌داشتنی»، تجربه‌ای مدرن و ساده از بانکداری را از طریق اپلیکیشن موبایل فراهم آورده است. افتتاح حساب در بلوبانک در عرض چند دقیقه و به صورت غیرحضوری انجام شده و کارت بانکی رایگان صادر و به آدرس مشتری ارسال می‌شود. همچنین تمامی خدمات از مدیریت حساب تا پرداخت و انتقال وجه، داخل اپ ارائه می‌شود​. طراحی مینیمال و جوان‌پسند کارت‌ها و رابط کاربری روان بلوبانک، آن را به گزینه محبوب نسل جوان تبدیل کرده است​. موفقیت بلوبانک نشان داد که تقاضای زیادی برای خدمات بانکی چابک و دیجیتال در ایران وجود دارد. 

ویپاد

ویپاد نئوبانک وابسته به بانک پاسارگاد است و اندکی پس از بلوبانک در سال ۱۳۹۹ فعالیت خود را آغاز کرد​. ویپاد اگرچه از نظر زمانی دومین نئوبانک به‌شمار می‌آید، اما به سرعت توانست با خدمات متمایز خود جایگاه ویژه‌ای در بازار پیدا کند. مهم‌ترین مزیت رقابتی ویپاد ارائه تسهیلات آنلاین آسان به مشتریان است؛ به‌طوری‌که کاربران بلافاصله پس از افتتاح حساب می‌توانند یک وام کوچک بدون ضامن دریافت کنند​.

این قابلیت جذاب بسیاری را به نصب و استفاده از ویپاد ترغیب کرد و شهرت ویپاد را به عنوان نئوبانکی که بی‌دردسر تسهیلات می‌دهد رقم زد​. در کنار وام خرد اولیه، ویپاد به مرور خدمات خود را گسترش داد و اکنون طرح‌های متنوعی مانند پس‌انداز رویش (سپرده‌گذاری آنلاین با دریافت سود ماه‌شمار)​ و تسهیلات بزرگتر (تا سقف ۵۰ میلیون تومان بدون ضامن در قالب طرح برآیند​ یا تا سقف ۲۰۰ میلیون تومان با ضمانت چک الکترونیکی در قالب طرح پیمان) را نیز ارائه می‌کند. از نظر تجربه کاربری، ویپاد تلاش کرده فرآیندها را تا حد ممکن ساده و سریع طراحی کند؛ رابط کاربری مدرن، احراز هویت دیجیتال از طریق تشخیص چهره و صدور کارت مجازی آنی از جمله ویژگی‌های اپلیکیشن ویپاد هستند​.

بانکینو

بانکینو (Bankino) نمونه موفق دیگر از نئوبانک‌های ایرانی است که توسط بانک خاورمیانه راه‌اندازی شده است​. بانکینو از سال ۱۳۹۹ به صورت عمومی در دسترس قرار گرفت و هدف خود را ارائه خدمات بانکی ساده، بدون دردسر و کاملا غیرحضوری قرار داد​. پس از افتتاح حساب آنلاین، بانکینو سرویس وامینو را معرفی کرد که تسهیلات خرد را بدون نیاز به ضامن و چک و سفته در اختیار مشتریان قرار می‌دهد​. 

به عبارت دیگر، کاربر می‌تواند به صورت آنلاین تسهیلات دریافت کند که این خود تحولی بزرگ در تجربه وام‌دهی سنتی است. بانکینو علاوه بر تسهیلات، خدمات سرمایه‌گذاری آنلاین نیز ارائه کرده و به تازگی طیف متنوعی از تسهیلات را نیز به خدمات خود افزوده است​ . تمرکز بانکینو بر جامعه مشتریان خاص (مانند کارکنان سازمان‌ها برای اعطای وام‌های ویژه) نیز از نکات قابل توجه مدل کسب‌وکاری آن است​.

دیگر نئوبانک‌های ایران

علاوه بر بلوبانک و بانکینو، نئوبانک‌های دیگری نیز در اکوسیستم مالی ایران ظهور کرده‌اند. به طور نمونه می‌توان از نشان‌بانک (وابسته به بانک ملی)، توبانک (وابسته به بانک گردشگری) و باجت (پلتفرم بانک آینده) نام برد​​. 

هر یک از این نئوبانک‌ها با مدل‌ها و خدمات متنوع، تلاش دارند سهمی از بازار بانکداری دیجیتال را کسب کنند. فصل مشترک همه آن‌ها، ارائه تجربه کاربری ساده، فرایندهای سریع (مانند افتتاح حساب در چند دقیقه)، حداقل کاغذبازی و عدم نیاز به حضور فیزیکی مشتری است. نئوبانک‌ها به طور معمول روی گوشی‌های هوشمند اجرا می‌شوند در عین بهره‌گیری از زیرساخت بانک‌های مادر برای انجام تراکنش‌ها، برند و تجربه متفاوتی را رقم می‌زنند. 

ظهور نئوبانک‌های ایرانی با حمایت نهادهای ناظر نیز همراه بوده است. بانک مرکزی ایران با تدوین ضوابط مربوط به بانکداری دیجیتال و بانک‌های تماما آنلاین، راه را برای فعالیت این کسب‌وکارهای نوین هموار کرده است. هرچند چالش‌هایی نظیر احراز هویت غیرحضوری و الزامات امنیتی در ابتدا وجود داشت، اما با راهکارهایی مانند سامانه‌های eKYC و تصویربرداری هوشمند، این موانع برطرف شده‌اند. اکنون نئوبانک‌ها به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از صنعت مالی کشور در حال رشد هستند و استقبال کاربران، حاکی از موفقیت نسبی آن‌ها در جلب اعتماد مردم است. 

می‌توان گفت نئوبانک‌ها عصاره تحول دیجیتال در بانکداری هستند. اگر هدف تحول دیجیتال، خلق تجربه بهتر برای مشتری و بازآفرینی مدل کسب‌وکار باشد، نئوبانک‌ها دقیقا در همین مسیر گام برمی‌دارند. رقابت نئوبانک‌ها با بانک‌های سنتی، در نهایت باعث خواهد شد همه بانک‌ها خدمات خود را بهبود داده و دیجیتالی‌تر شوند. بنابراین، گسترش نئوبانک‌ها نه تهدید، بلکه فرصتی برای ارتقای کلی صنعت بانکداری ایران در عصر دیجیتال است.

سایر نمونه‌های موفق تحول دیجیتال در بانکداری ایران

علاوه بر بانک‌هایی که به تفصیل بررسی شد، در شبکه بانکی ایران نمونه‌های دیگری نیز وجود دارند که مسیر تحول دیجیتال را با موفقیت طی کرده‌اند یا در حال طی کردن هستند. به عنوان مثال، بانک کشاورزی نقشه راه تحول دیجیتال خود را طراحی کرده و در حال مدرن‌سازی خدمات برای مشتریان روستایی و بخش کشاورزی است​. 

بانک مسکن با ارائه سامانه‌های تسهیلات آنلاین و توسعه همراه‌بانک، گام‌هایی در دیجیتالی کردن خدمات حوزه وام مسکن برداشته است. همچنین بانک تجارت و بانک رفاه پروژه‌های متعددی برای ارائه خدمات غیرحضوری و بهبود پلتفرم‌های بانکداری اینترنتی و همراه اجرا کرده‌اند که همگی نشان از تکاپوی کل صنعت بانکی برای دیجیتالی‌شدن دارد.

در کنار بانک‌ها، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت و فناوری مالی نیز نقش مهمی در تحول دیجیتال ایفا کرده‌اند. شرکت‌های پرداخت الکترونیک با توسعه درگاه‌های نوین و کیف‌پول‌های دیجیتال، و شرکت‌های فین‌تک با ارائه سرویس‌های وام‌دهی آنلاین، مدیریت مالی شخصی و رمزارز، زیست‌بوم مالی کشور را پویاتر ساخته‌اند.

مسیر پیش‌روی تحول دیجیتال بانکداری

بررسی نمونه‌های موفق تحول دیجیتال در ایران نشان می‌دهد بانک‌هایی که پیشرو بوده‌اند، همگی ویژگی‌های مشترکی داشته‌اند: 

• تعهد مدیریت ارشد به تغییر
• سرمایه‌گذاری مستمر در فناوری 
• تمرکز بر بهبود تجربه مشتری.

نتیجه این رویکرد، ارتقای چشمگیر کیفیت خدمات و افزایش رضایت مشتریان بوده است. بانک پاسارگاد، بانک ملی، بانک ملت و دیگر موسسه‌های مالی کشور ثابت کرده‌اند که حتی در چارچوب‌ها و محدودیت‌های بومی، می‌توان با خلاقیت و برنامه‌ریزی به دستاوردهای جهانی دست یافت. 

تجربه آن‌ها نقشه راهی برای سایر بانک‌هاست تا از مزایای تحول دیجیتال بهره‌مند شوند. از سوی دیگر، ورود بازیگران جدیدی مانند نئوبانک‌ها، رقابت سالمی ایجاد کرده که کل صنعت را به نوآوری بیشتر ترغیب می‌کند. بدون شک مسیر تحول دیجیتال بانکداری، مسیری پویا و مداوم است. فناوری‌ها به سرعت پیشرفت می‌کنند و انتظارات مشتریان پیوسته در حال افزایش است. بانک‌هایی در آینده موفق خواهند بود که چابکی در تطبیق با تغییرات را سرلوحه کار خود قرار دهند. 

همکاری با فین‌تک‌ها، بهره‌گیری از هوش مصنوعی در شخصی‌سازی خدمات، استفاده از کلان‌داده برای تصمیم‌گیری دقیق‌تر و حرکت به سوی بانکداری باز، همگی جزو گام‌های آتی در این مسیر خواهند بود. در پایان می‌توان گفت تحول دیجیتال برای نظام بانکی ایران یک سفر بی‌پایان است که مقصد نهایی ندارد؛ چرا که هر نقطه‌ای از پیشرفت، آغازی برای بهبودهای بعدی خواهد بود.  آن‌چه اهمیت دارد، ادامه‌دادن این حرکت و نهادینه‌کردن فرهنگ نوآوری است. 

بانک‌هایی که امروز در زمره نمونه‌های موفق تحول دیجیتال در ایران به شمار می‌روند، با همین نگاه رو به آینده توانسته‌اند خود را متحول کنند. آینده بانکداری به گونه‌ای رقم خواهد خورد که مرز میان بانک‌های سنتی و دیجیتال کم‌رنگ شود و مشتری بدون توجه به کانال ارائه‌دهنده، خدمات مالی یکپارچه، سریع و آسانی را دریافت کند. این چشم‌انداز، همان هدف نهایی تحول دیجیتال است که با تلاش جمعی به دست می‌آید. با ادامه این روند امیدوارکننده، می‌توان چشم‌انداز مثبتی برای صنعت بانکداری کشور متصور شد؛ صنعتی که چابک‌تر، هوشمندتر و نزدیک‌تر به نیازهای مردم در عصر دیجیتال خواهد بود.​